Αναρωτηθήκατε ποτέ σας, πόσο «πραγματικός» είναι ο κόσμος στον οποίο ζούμε;
Ένα ερώτημα στο οποίο η σύγχρονη νευροεπιστήμη έρχεται να φέρνει μια ανατρεπτική απάντηση η οποία έρχεται να ανατρέψει όσα θεωρούσαμε δεδομένα: η αντίληψή για τον κόσμο γύρω μας δεν είναι πιστή αντανάκλαση, αλλά η καλύτερη υπόθεση που συλλαμβάνει ο εγκέφαλος την τρέχουσα στιγμή για το τι συμβαίνει γύρω μας.
Ο Anil Seth, καθηγητής γνωσιακής και υπολογιστικής νευροεπιστήμης, δίνει στο φαινόμενο αυτό την ονομασία controlled hallucination — «ελεγχόμενη ψευδαίσθηση». Ο εγκέφαλος, δηλαδή δεν «βλέπει» τον κόσμο, αλλά κατασκευάζει μια δική του εκδοχή, συνδυάζοντας αισθητηριακά ερεθίσματα, μνήμες και προβλέψεις.
Ο Εγκέφαλος ως Μηχανή Πρόβλεψης
Σύμφωνα με τη θεωρία της «προβλεπτικής επεξεργασίας» (predictive processing), ο εγκέφαλος λειτουργεί σαν ένας οργανισμός ο οποιος προσπαθεί διαρκώς να μειώσει τα αισθήματα της αβεβαιότητας και της ανασφάλειας. Συνεπώς δεν επεξεργάζεται απλώς πληροφορίες που λαμβάνει από το περιβάλλον αλλά ταυτόχρονα προβλέπει τι πρόκειται να συμβεί και προβαίνει σε μια σύγκριση των υποθέσεων που επιτελεί, με τα ερεθίσματα τα οποία λαμβάνει.
- Αν η πρόβλεψη επιβεβαιώνεται, η εμπειρία βιώνεται ως «πραγματικότητα».
- Αν υπάρχει ασυμφωνία, ο εγκέφαλος αναπροσαρμόζει το μοντέλο του.
Με άλλα λόγια: η αντίληψη είναι η καλύτερη εκδοχή του κόσμου που κατασκευάζει ο εγκέφαλος, όχι για να είναι αληθινή, αλλά για να είναι λειτουργική για το κάθε άτομο.
Από την Αντικειμενική στην Υποκειμενική Πραγματικότητα
Η φιλοσοφία μίλησε για την αντικειμενική πραγματικότητα — έναν κόσμο ανεξάρτητο από εμάς — και για την υποκειμενική εμπειρία, τον προσωπικό τρόπο δηλαδή, με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο.
Η νευροεπιστήμη δείχνει ότι η εμπειρία μας είναι πάντα υποκειμενική αναπαράσταση: ένας διάλογος ανάμεσα στα ερεθίσματα του κόσμου και στις εσωτερικές προβλέψεις του καθενός.
Έτσι, η «πραγματικότητα» που βιώνουμε είναι το αποτέλεσμα μιας συνεχούς διαπραγμάτευσης ανάμεσα σε αυτό που υπάρχει «εκεί έξω» και σε αυτό που ο εγκέφαλος κρίνει λειτουργικό και χρήσιμο για να μας κρατήσει ζωντανούς.
Καθημερινά Παραδείγματα
- Βλέπουμε μια σκιά και νομίζουμε ότι είναι άνθρωπος, η πρόβλεψη προηγείται της βεβαιότητας.
- Στο σκοτάδι ακούμε έναν ήχο και γεμίζουμε τον χώρο με εικόνες οι οποίες δεν υπάρχουν.
- Ακόμα και το «γλυκό» ή το «πικρό» που γευόμαστε, δεν είναι μόνο χημεία, είναι και μνήμη, προσδοκία, πολιτισμικό πλαίσιο.
Αυτά δεν είναι λάθη, είναι απλά ο τρόπος του εγκεφάλου για να μας προφυλάξει.
Επίγνωση: Από την Επιβίωση στην Ελευθερία
Αν η αντίληψη είναι υπόθεση, τότε μπορούμε να καλλιεργήσουμε περισσότερη ευελιξία στο πώς την «διαβάζουμε». Η ψυχοθεραπεία, ο διαλογισμός, η σωματική εργασία, ακόμη και η τέχνη, προσφέρουν στον εγκέφαλο νέα «δεδομένα» για να ξαναγράψει τα μοντέλα του.
Και εκεί κρύβεται η ουσία:
- Δεν μπορούμε να δούμε τον κόσμο «όπως είναι».
- Μπορούμε όμως να μάθουμε να αναγνωρίζουμε τις υποθέσεις μας, να τις αμφισβητούμε και να τις διευρύνουμε.
Έτσι απλά…
Αυτό που αποκαλούμε «πραγματικότητα» είναι μια λεπτή ισορροπία: μια ιστορία που πλάθει ο εγκέφαλος, ώστε να μπορούμε να επιβιώνουμε, να σχετιζόμαστε, να συνεχίζουμε το ταξίδι.
Δεν είναι ψεύδος, αλλά μια λειτουργική αλήθεια.
Κι όσο πιο συνειδητά την κατοικούμε, τόσο πιο κοντά ερχόμαστε στην ελευθερία μας.
Αν αυτό το άρθρο σε έκανε να δεις την πραγματικότητα με άλλο μάτι, μοιράσου το με ανθρώπους που αναζητούν περισσότερη επίγνωση.
Δες περισσότερα στο theroadtohappiness.gr
Βιβλιογραφικές Αναφορές:
- Seth, A. (2021). Being You: A New Science of Consciousness.
- Friston, K. (2010). The free-energy principle: a unified brain theory? Nature Reviews Neuroscience, 11, 127–138.
- Clark, A. (2013). Whatever Next? Predictive Brains, Situated Agents, and the Future of Cognitive Science. Behavioral and Brain Sciences, 36(3), 181–204.
Μπορείς επίσης, να δεις το βίντεο μου:
